Moje ostatnie publikacje (2015-2016)

Na przełomie 2015 i 2016 roku pojawiły się 4 duże opracowania mojego autorstwa. Są to publikacje naukowe oparte na dokumentach źródłowych. Dotyczą jednak zagadnień, które z całą pewnością zainteresują nie tylko akademików, ale również osoby pasjonujące się losami dzieł sztuki w czasie II wojny światowej. Nieprzypadkowo wszystkie artykuły dotyczą Dolnego Śląska…

Tekst „Funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa a zaginięcie numizmatów ze zbiorów zgorzeleckich (1947-1953)” opublikowany w Śląskim Kwartalniku Historycznym „Sobótka” (rocznik LXX, nr 2/2015 roku) dotyczy powojennych losów kolekcji złotych monet, które zostały odnalezione (dzięki informacji przekazanej przez Niemców) przez polskich urzędników w gmachu dawnego Kaiser-Friedrich-Museum w Görlitz (Zgorzelcu). Kilkaset cennych numizmatów, ukrytych pod koniec wojny przez niemieckich muzealników w 1947 roku trafiło w ręce funkcjonariuszy wrocławskiej delegatury Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Po latach starań resortowi kultury udało się je odzyskać. Dziś znajdują się w Gabinecie Monet i Medali Muzeum Narodowego w Warszawie.

W XXIV tomie Roczników Sztuki Śląskiej został opublikowany mój artykuł „Wojenne i powojenne losy dóbr kultury składowanych w pałacu w Roztoce”. Opracowanie poświęcone jest składnicy dzieł sztuki jaką w czasie II wojny światowej utworzono w Roztoce na Dolnym Śląsku. Niewiele osób wie, że w majątku rodziny von Hochbergów planowano umieścić m.in. zasoby Pruskiej Biblioteki Państwowej (której część przechowywana w Krakowie znana jest jako tzw. „Berlinka”). Ostatecznie rezydencja Hansa Heinricha XVIII von Hochberga stała się składnicą dzieł sztuki przywiezionych ze Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych oraz Biblioteki Państwowej i Uniwersyteckiej we Wrocławiu. W Roztoce znalazło się m.in. 120 obrazów oraz 200 skrzyń ze zbiorami bibliotecznymi. Pod koniec wojny część z tych zasobów została wywieziona – przez konserwatora zabytków prowincji Dolnego Śląska prof. Günthera Grundmanna – do Bawarii. Wiele lat po wojnie kilka cennych obrazów z tej kolekcji – zamiast wrócić do muzeum we Wrocławiu – trafiło do berlińskich zbiorów sztuki.

„Wojenne losy kolekcji numizmatycznej Muzeum Narodowego w Warszawie” pojawiły się w nr 4(40) Rocznika Naukowego Muzeum Narodowego w Warszawie. Artykuł jest poświęcony stratom wojennym zasobów numizmatycznych warszawskiej placówki muzealnej. Mimo że przed wybuchem II wojny światowej najcenniejsze monety zostały ukryte w piwnicy MNW, to już w październiku 1939 roku Niemcy odnaleźli skrytkę. Wyselekcjonowane numizmaty zostały następnie włączone do zbioru najcenniejszych dzieł sztuki zabezpieczonych na terenie Generalnego Gubernatorstwa – zbiór monet z MNW oznaczono nr 513. Pod koniec wojny – wraz z innymi dobrami kultury – przewieziono go na Dolny Śląsk. Tam cenne numizmaty uległy rozproszeniu (grabieży). Ocenia się, że z przedwojennej kolekcji (liczącej ponad 100 tys. eksponatów) uratowano zaledwie kilka procent monet (antycznych i nowożytnych) i medali.

W Kwartalniku Historycznym PAN (Rocznik CXXIII, nr 1/2016), pojawił się artykuł „Rewindykacja dóbr kultury na Dolnym Śląsku w latach 1945-1949”. Opracowanie jest poświęcone akcji poszukiwania dzieł sztuki zrabowanych i wywiezionych na Dolny Śląsk przez niemieckie władze okupacyjne. Publikacja omawia m.in. działalność polskich muzealników, którzy przez cały okres wojny starali się rejestrować grabież dóbr kultury, a następnie (jeszcze przed zakończeniem okupacji) rozpoczęli starania o ich zabezpieczenie i powrót do macierzystych kolekcji. Ze względu na fakt, że większość zbiorów wysyłano na Dolny Śląsk, właśnie na penetracji tego regionu Niemiec (a później Polski), skupiły się pierwotnie działania rewindykacyjne nadzorowane przez Naczelną Dyrekcję Muzeów i Ochrony Zbiorów powołaną przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.